بررسی وتحلیل خط کوفی در طراحی پوستر(بخش اول)
چکیده
وجود مشابهت های بصری در پوسترهای تایپوگرافی معاصر و خطوط کوفی، موجب کنکاش در جنبه های مشترک ساختاری دو نمونه می گردد، از این رو پژوهش در این زمینه می تواند منجر به شناخت بیشتر قابلیت های بصری آثار گذشتگان شود. متناسب با این دغدغه در این مقاله، پس از معرفی ویژگی های ساختاری خط کوفی بنایی، کوفی مشرقی و کوفی مغربی، به ویژگی های ساختاری پوستر پرداخته شده تا پس از این شناخت به تحلیل پوسترهایی پرداخته شود که در آنها از این نوع خطوط کوفی استفاده شده است. نتایج حاصل آمده از این بررسی، نشان از پیوندهای بصری بسیاری در میان خطوط سنتی و پوسترهای معاصر را دارد. از آن جمله می توان به بهره بردن طراحان معاصر از ویژگی های بصری خطوط، تداعی بافت، تداعی حجم، ریتم و غیره اشاره داشت.
مقدمه
هدف اصلی هر ارتباط، انتقال صحیح و کامل معنی است. در واقع این انتقال از طریق پیام، صورت می گیرد که از طرق مختلفی چون، کلامی و غیر کلامی منتقل شده و باعث ایجاد ارتباط می شود. نوعی از پیام های غیر کلامی، پیامهای تصویری هستند، عنصری که در طراحی گرافیک، عامل اصلی انتقال پیام و ایجاد ارتباط با مخاطب می باشد، حال این عنصر می تواند تصویر یا نوشتار باشد. طراح گرافیک متناسب با زبان تخصصی اش (زبان تصویر)، سعی در انتقال مفاهیم و پیام رسانی دارد. با وجود آن که هر یک از این عناصر، حوزه بیانی ویژه خود را دارند اما می توانند مکمل هم باشند و به یک ارتباط گرافیکی، شکلی آسان تر، قدرتمندتر، و تأثیر گذارتر ببخشند. این امر باعث شده از دیرباز شاهد تلفیق تصویر» و «نوشتار» به عنوان یک روش بیانی در ارتباطات باشیم.
در این مقاله نویسنده سعی دارد با استفاده از زبان بصری به تحلیل پوسترهایی بپردازد که در آن از خطوط کوفی بهره برده شده است. به بیانی دیگر تعداد شش پوستر که در آنها از خطوط کوفی (کوفی بنایی، مغربی و مشرقی) استفاده شده، انتخاب گردیده و پس از آن که توضیح مختصری در مورد ویژگی های ساختاری این خطوط و هم چنین پوستر داده شده، به تجزیه و تحلیل هر پوستر به صورت جداگانه پرداخته است. این مقاله به روش توصیفی، تحلیلی و پژوهشی گردآوری شده و به لحاظ هدف، از نوع تحقیق کاربردی (توسعه ای – عملی) می باشد. دلیل انتخاب این سه خط از میان تنوع خطوط کوفی، مشابهت بصری در ساختار فرمی حروف در این سه خط با ویژگی های زبان بصری معاصر و هم چنین گستره استفاده از این خطوط در پوسترهای معاصر می باشد.
روش تحلیل در این پوسترها از شیوه توصیفی تحلیل بهره برده خواهد شد. در این راستا نویسنده در پی پاسخ گویی به چند پرسش می باشد از جمله: خط کوفی (کوفی بنایی، مغربی و مشرقی)، چگونه می تواند در طراحی پوستر معاصر به کار رود؟ این خط از چه جنبه هایی دارای شاخصه های کاربردی در طراحی پوستر ( پوسترهای تایپوگرافی) می باشد؟ هدف از تدوین این مقاله شناسایی و ارائه قابلیت های بصری خط کوفی برای استفاده در طراحی پوستر، و هم چنین تحلیل برخی از پوسترها که از این خط بهره برده اند، می باشد. از واکاوی های اولیه ای که صورت گرفته می توان چنین فرض کرد که هم خوانی و تناسب این ویژگی ها با مبانی و اصول طراحی در پوستر، استعداد این خط را در طراحی گرافیک معاصر دو چندان کرده است.
لازم به توضیح است که متناسب با کمبودهای زیادی که در خصوص منابع مکتوب در زمینه ساختاری خطوط سنتی وجود دارد، به جز منابع کتابخانه ای از روش مصاحبه با بزرگان عرصه کوفی نویسی نیز بهره برده شده است.
پیشینه تحقیق
پیشینه پژوهش در زمینه کاربرد خطوط کهن در گرافیک معاصر و مطالعه ویژگی های گرافیکی آن ها تحقیقات مفیدی انجام شده که با مرور آنها ایده های جدیدی به ذهن محققین عرصه خوشنویسی خطور می کند.
قابلیت ها و توانمندی های خط کوفی در فضای تبلیغات فرهنگی، فرزانه، ملکی دیزیچه، استادراهنما: مجتبی الهیاری، دانشگاه هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرکز۱۳۹۵ . در این پایان نامه به خصوصیات و ویژگی های کاربردی تایپوگرافی در اماکن شهری پرداخته و این طور بیان می کند که در مسئله تایپوگرافی، از ایجاد فضا و دفرماسیون یا تغییر فرم استفاده می شود و این مسئله را هدف پژوهشخود قرارداده که چگونگی این فضاها و شکل گیری ها از طریق خط کوفی می باشد. سپس به سیر تحول اینخط در تبلیغات اشاره شده است.
بررسی قابلیت های گرافیکی تزیینی محراب بقعه پیر بکران در طراحی نشانه، سید امیر، رجایی باغسرخی، استاد راهنما: محمد حسین حلیمی، استاد مشاور: عبدالرضا چارئی، پایان نامه کارشناسی ارشد گرافیک، دانشکده هنر دانشگاه شاهد، ۱۳۸۸. در این رساله، ساختار تحقیقاتی منظم و دقیقی برای شناسایی یک اثر و دسته بندی انواع نگاره های تزیینی آن به کار رفته است. پژوهش گر با تمرکز بر محراب بنا به خوبی توانسته طبقه بندی کاربردی از نقش مایه های اثر ارائه دهد و در کنار نمودارها و تصاویر آنالیز شده، فضای تصویری آن را تشریح کند. نحوه پردازش تصاویر به ویژه کتیبه ها می تواند در این طرح تحقیقاتی نیز مورد توجه قرار گیرد.
بررسی کتیبه های (کوفی بنایی) مسجد امام اصفهان و کاربرد آن در طراحی گرافیک محیطی، مریم، فروغی دهنوی، کارشناسی ارشد، استاد راهنما: مهدی اشراقی، موسسه آموزش عالی فردوس ۱۳۹۵ در این پایان نامه بیشتر به شناخت خط کوفی بنایی و ارتباط آن با مسائل اجتماعی و فرهنگی مذهبی در کتیبه های مسجد امام اصفهان پرداخته و ضمن بررسی کتیبه های این مسجد به نحوه ارتباط و چیدمان این خط با مکان ذکر شده، به این نتیجه می رسد که خط کوفی بنایی اماکن، انطباق و همنشینی بسیار مناسبی را با محیط دارد.
تبیین ویژگی های گرافیکی کتیبه های کوفی بنایی مسجد جامع اصفهان، مطهر، رادی، استاد راهنما: عبدالرضا چاریی، محسن مراثی، دانشگاه شاهد، ۱۳۸۹. در این تحقیق، کتیبه ها را بر اساس معیارهای مختلف از جمله نوع خط تقسیم بندی کرده است. در فصلی دیگر به طبقه بندی گونه های مختلفویژگی های منحصر به فرد این نوع از خط کوفی را بیان کرده است.
بررسی اصول گرافیکی حروف در خطوط کوفی کتیبه ها ابنیه دوره سلجوقیان (با تاکید بر بناهای مسجد جامع کبیر قزوین)، علی، بختیاری، پایان نامه کارشناسی ارشد گرافیک، استاد راهنما: سید ابو – تراب احمدپناه، استاد مشاور: محمد خزایی، دانشگاه تربیت مدرس ۱۳۸۱. این پایان نامه در چهار فصل ارائه شده است: فصل اول به ظهور خط کوفی و بررسی جایگاه تزئینی آن در هنر اسلامی می پردازد. در فصل دوم کاربرد کتیبه در معماری مورد مطالعه قرار می گیرد . فصل سوم با نگاهی به عصر سلجوقی بناهای مسجد جامع کبیر قزوین، مسجد جامع اردستان و بقعه پیر علمدار دامغان که در این عصر احداث شده اند همراه با کتیبه های این بناها معرفی می شوند. در فصل چهارم کتیبه های کوفی مورد نظر در هر بنا مورد تجزیه و تحلیل، مقایسه و انطباق با مبادی سواد بصری قرار گرفته، از دیدگاه های مختلف مورد مطالعه قرار می گیرد. در انتها مروری تصویری به کار کاربرد خطوط کوفی تزئینی در سایر هنرهای اسلامی در دوره های مختلف صورت پذیرفته است.
بررسی ریشه های تایپوگرافی معاصر ایران در خطوط اسلامی، مریم، احمدیانی، پایان نامه کارشناسی ارشد گرافیک، ۱۳۸۰. استاد راهنما: عبدالرضا چارئی، دانشکده هنر دانشگاه شاهد. در ابتدای این رساله سعی شده شناختی بر اصول و قواعد، شیوه های نگارش و عناصر بصری انواع خطوط و کتیبه نگاری دوره ی اسلامی کسب شود تا بر اساس آن بتوان یافته های بدست آمده را برای کاربرد تایپوگرافی معاصر ایران به کار برد. بر این مبنا پس از معرفی اجمالی تاریخ خطوط اسلامی، تاریخچه ای نیز از تایپوگرافی در ایران و جهان ارائه شده است. در ادامه با مروری بر مبانی و اصول طراحی حروف بخش انتهایی رساله به مروری تطبیقی بر نمونه هایی از تایپوگرافی معاصر ایران و خطوط دوره اسلامی شده است.
کاشیکاری ایران (جلد سوم، خط معقلی) سازمان عمران و بهسازی شهری، حسین، زمرشیدی،تهران، ۱۳۸۴. این کتاب از معدود آثاری است که با ارائه تصاویر و نمونه های گوناگون با کیفیت بالا مجموعه – های کوفی در مکان های مختلف را به کار برده است. علاوه بر این دسته بندی ارائه شده در این کتاب از خطکوفی بر اساس شیوه های مختلف اجرا، جدیدترین و کامل ترین نمونه از این جهت است.
درآمدی بر تحلیل عناصر تصویری در آرم، فهیمه، پهلوان ۱۳۸۵، تهران، دانشگاه تهران.
کتیبه کوفی مسجد جامع قزوین (معرفی اجمالی خطوط کوفی و کاربرد آنها در گرافیک)باب الله،زارعی، ۱۳۷۷، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
خط بنایی. تهران: سروش، محمود، ماهرالنقش، ۱۳۷۰.
اطلس خط (تحقیق در خطوط اسلامی)، حبیب الله، فضایلی، اصفهان، مشعل، ۱۳۶۲.
روش پژوهش
روش پژوهش این مقاله به روش توصیفی، تحلیلی و پژوهشی گردآوری شده و به لحاظ هدف، از نوع تحقیق کاربردی (توسعه ای – عملی) می باشد. بدنه مقاله (عناوین و بخش ها شماره گذاری شود).
این نوشته بخشی از مقاله (قابلیت های ساختاری خط کوفی در طراحی پوستربا رویکردی به خط کوفی بنایی،کوفی مشرقی و کوفی مغربی) نوشته سیده باهره پاکدامن می باشد.
علاقمندان و همراهان به این مطلب میتوانند بخش های بعدی را از لینک های زیر بخوانند:
قابلیت های ساختاری خط کوفی در طراحی پوستر با رویکردی به خط کوفی بنایی، کوفی مشرقی و کوفی مغربی(قسمت دوم)
قابلیت های ساختاری خط کوفی در طراحی پوستر با رویکردی به خط کوفی بنایی، کوفی مشرقی و کوفی مغربی(قسمت سوم)
قابلیت های ساختاری خط کوفی در طراحی پوستر با رویکردی به خط کوفی بنایی، کوفی مشرقی و کوفی مغربی(قسمت چهارم)
قابلیت های ساختاری خط کوفی در طراحی پوستر با رویکردی به خط کوفی بنایی، کوفی مشرقی و کوفی مغربی(قسمت پنجم)
قابلیت های ساختاری خط کوفی در طراحی پوستر با رویکردی به خط کوفی بنایی، کوفی مشرقی و کوفی مغربی(قسمت ششم)
آموزش خط کوفی
جامع ترین مجموعه آموزش خط کوفی
آموزش گام به گام به زبان فارسی
آموزش خواندن و نوشتن خط کوفی به زبان ساده
استاد: محمد وحید موسوی جزایری
