قابلیت های ساختاری خط کوفی در طراحی پوستر با رویکردی به خط کوفی بنایی، کوفی مشرقی و کوفی مغربی(قسمت دوم)

بررسی وتحلیل خط کوفی در طراحی پوستر(بخش دوم)

خط کوفی

با گسترش اسلام و کشور گشایی مسلمانان، خط کوفی به عنوان خط عمومی اسلام به شرق و غرب سرزمین های اسلامی راه یافت و با ورود به هر سرزمینی، این خط تحت تاثیر فرهنگ و تمدن آن مکان تغییراتی یافته و به خط محلی آن سرزمین یا شهر مشهور شده است. هم چنین در مورد وجوه دارای ارزش و قداست این خط، برخی از پژوهش گران بیانهایی داشته اند (لینگز، ۱۳۷۷, ۱۵). تنوع نگارش این خط بسیار زیاد بوده اما در این تحقیق به ویژگی های بصری دو نوع خط کوفی، کوفی مغربی و کوفی بنایی، پرداخته خواهد شد. خوانایی، هندسه زیبا، فضاهای مثبت و منفی و بیان تجسمی شفاف، در این خطوط، دلیل انتخاب آنها برای تحلیل و پژوهش در این تحقیق بوده است.

شاخصه های بصری خط کوفی

از تغییرات اولیه خطوط کوفی اولیه، خط کوفی مشرقی پدید آمد. از ویژگی های بارز این خط این است که نه تنها خطوط بلند و ضخیم افقی (مگر در یک، دو حرف ندارد، بلکه افزایش معتنابه خط مورب و حروف مثلث در آن مشهود است، به همین سبب گاه از آن به کوفی “مورب” یاد می کنند. این قسم صور بسیار متنوعی دارد. در بعضی از آنهاحروف ناپیوسته از هم فاصله دارند (هر چند فاصله آن ها به قدر کوفی راست گوش ها نیست. در بعضی دیگر اشکال، فشرده تر است، برخی نسبتا ایستایند، در حالی که بعضی دیگر را حتی می توان پیوسته دانست. (لینگز، ۱۳۷۷، ۱۶).

ارتفاع پیدا کردن حروف عمودی یا صعودات و دنباله های بالا رونده آن از دیگر ویژگی های این خط است. حروف کشیده و حروف خوابیده به سمت چپ متمایل است و این امر، پویایی این خط را بیشتر می کند به طوری که محققان اروپایی آن را کوفی مایل، خمیده یا خوابیده می نامند. موسیقی زیبای این حروف در کنار هم به لحاظ بصری چنان است که گاهی نت ها، سکون و ایستایی و سکوت دارند و گاهی از تلفیق خطوط مورب با خطوط عمودی و افقی، نت حرکت را می سازند و این ریتمی زیبا از نظر فرمی ایجاد می کند. هم چنین نحوه اعراب گذاری آن از مهم ترین تحولات این خط است که به خوانایی و شکیل بودن آن کمک می کند (جزایری، ۱۳۹۶، انگارنده)، آتلیه شخصی مصاحبه شونده.).

از ویژگیها و شاخصه های بصری حروف این خط می توان موارد زیر را بیان داشت:

ارتفاع بلند حروف عمودی که درتحولات و سیر تکاملی این خط گاهی، ۲تا ۳ برابر بیشتر می شود. قائم وعمود بودن این حروف، نمودی ازحالت ایستایی، استحکام و قدرت، دارد. ضمن آن که قابلیت محیط شدن در کادر مستطیل را نیز دارد.

عنصر غالب در حروف افقی، خط افقی است. خطی کشیده و ساکن که از نظر زبان تجسمی،سکون، آرامش،ایستایی و ثبات را تداعی می کند. این حروف قابلیت محیط شدن در یک کادر مستطیل افقی را دارد. برخی از این حروف مثل “ح”، “ج” و “ک” در اتصالات خود با حروف دیگر ضمن دارا بودن ویژگی های فوق، به دلیل مورب بودن سر آنها، ایستایی و سکون خط افقی را شکسته و پویایی و حرکت را القاء می کنند.

دوایر در حروف کوفی اولیه دراین خط به مثلث ها تبدیل می شوند. مثلثی که در یک مربع محیط می شود، مثل حروف “واو” و “ق”. این حروف دارای ادامه موربی هستند که به سمت چپ تمایل پیدا می کنند و این از نظر بیان تجسمی، کاربرد فراوانی دارد. سکون حاکم براین حروف با یک خط مورب که به صورت اغراق آمیزی پایین تر از خط کرسی قرار می گیرد، شکسته شده و به حرکت ختم می شود. این حروف مدور از سویی، فضایی را برای حروف بعدی خود فراهم می کنند.

این نوشته بخشی از مقاله (قابلیت های ساختاری خط کوفی در طراحی پوستربا رویکردی به خط کوفی بنایی،کوفی مشرقی و کوفی مغربی) نوشته سیده باهره پاکدامن می باشد.

علاقمندان و همراهان به این مطلب میتوانند بخش های بعدی را از لینک های زیر بخوانند:

آموزش خط کوفی

جامع ترین مجموعه آموزش خط کوفی

آموزش گام به گام به زبان فارسی

آموزش خواندن و نوشتن خط کوفی به زبان ساده

استاد: محمد وحید موسوی جزایری