شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت نهم)

تیر 17, 1401
ارسال توسط میلاد مهری

پیدایش وتکامل خط نستعلیق در گذر زمان

دوره کلهر «تحول نهایی در قلم نستعلیق در اواخر قرن ۱۳ هق همزمان با کاربرد نستعلیق در چاپ به وقوع می پیوندد.» (هاشمی نژاد، ۱۳۹۳، ۱۱۸). به نوعی تکرار و یکنواختی پایان میدهد. میرزا محمد رضا کلهر، مشهورترین خوشنویس نستعلیق پس از میر عماد در نزد عموم می باشد. میرزا رضا با ورود صنعت چاپ به ایران، تغییراتی را در جهت همگامی این خط با آن صنعت به وجود آورد و توانست با پشتکار و همت بلند و طبع دیر پسند و خلاق خویش به شیوه و سبکی خاص دست یابد، که امروزه به «مکتب کلهر» معروف گشته است.

خط نستعلیق رایج آن دوره که به طور عمده بر پایه سبک و سیاق خط میر عماد وشاگردانش قرار داشت، ظرافت کاری ها و نازکی (ضعف برخی از قسمتها حروف و کلمات به ویژه اخر دوایر، برخی اتصالات، ارسال ها و… با ساختار و عمل چاپ سنگی هماهنگ نبود چرا که بخش های نازک و ظریف حروف و کلمات در طی عمل چاپ نازک تر و ظریف تر از پیش می شد و در نتیجه قسمت هایی از خط از بین می رفت و به اصطلاح امروزی در حین چاپ خورده میشد یا می ریخت، مرکب مورد استفاده در چاپ غیر از مرکب خوشنویسی بود که آن مخلوطی از مواد صنعتی و نسبتا غلیظ است که برای نگارش با قلم نی خوشنویسی مناسب نبود.

این چنین شرایطی باعث ایجاد روش کلهر در نستعلیق شد. او با در نظر داشتن محدودیت های چاپ نویسی که ذکر شد، تغییراتی را در ساختار و شالکه خط نستعلیق به وجود آورد. که به نوعی چاق نویسی بود که حروف و کلمات و اتصالات طی آن مقداری ضخیم تر و سیاه تر می شدند، تا عمل چاپ با موفقیت انجام شود. کلهر با استفاده از رسم الخط (مکتب قدیم) و با پرهیز از ناز ک نویسی و تیزنویسی و نزدیک کردن کلمات به یکدیگر و بالا بردن کلمات بر روی هم سوار نویسی) به تناسب و زیبایی جدیدی در خط دست یافت و از طریق مشق زیاد و مکرر نویسی بعضی کلمات به شکل دلخواه آن کلمات رسید، هم چنین در کتابت به جهت انتخاب قالب کوچک کلمات نقطه ها را کمتر از شش دانگ قلم نوشت، تا حدی که این طور به نظر نمی رسید که خط را با قلم درشت تر نوشته و نقطه ها را با قلم ریزتر گذاشته است. پس از کلهر خوشنویسی فارسی (نستعلیق) در دوران معاصر راه خود را ادامه داد و تا به امروز توسط بزرگان هنر و خط ادامه دارد.

این نوشته برگرفته از مقاله (شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق) نوشته مریم شفیعی علویجه و آزاده محرابی می باشد.

این مقاله ادامه دارد…

علاقمندان و همراهان به این مطلب میتوانند بخش های بعدی را از لینک های زیر بخوانند: