پیدایش وتکامل خط نستعلیق در گذر زمان
به طور کلی تحولات قلم نستعلیق به چهار گروه طبقه بندی می شود :
دوره اول: دوره فتحعلی شاه که پیروان سنت صفوی هستند و تا اواخر قرن سیزدهم ادامه دارد.
دوره دوم: از نیمه قرن سیزدهم همزمان با حکومت محمد شاه( ۱۲۵۰ تا ۱۲۶۴ ق)
دوره سوم: دوره کلهر (هاشمی نژاد، ۱۰۷، ۱۳۹۳ )
دوره اول: دوره فتحعلی شاه
دوره بازگشت به سبک میرعماد، دورانی که در واقع خوشنویسان پیرو این سبک هیچ چیزی بر ارزش های این سبک نیفزودند و در نهایت به آن وفادار ماندند. در واقع خوشنویسان تمام توان خود را برای احیای آن به کار بستند. «شیوه های شخصی خوشنویسان این دوران از جمله عباس نوری، محمد باقر اصفهانی، میرزا اسدالله شیرازی، وصال، محمد حسین کاتب السلطان شیرازی و کاتب السلطان تهرانی و دیگران همانگونه که در آثارشان پیداست، نسبت به آثاری که مستقیما نقل از میر عماد است در تجزیه حروف از کیفیت پایینی برخوردار است.» (هاشمی نژاد، ۱۳۹۳ ،۱۰۸- ۱۰۹)
« از ویژگی های سبکی این دوره می توان به عدم ظرفیت این سبک در دانگهای بالا اشاره کرد که در آثار مرجع این دوره نیز چنین بوده است»( هاشمی نژاد، ۱۳۹۳ ،۱۱۰).
«یعنی اگر دانگ قلم از حدی بالاتر رود خط استحکام و تعادل بین ضعف و قوت خود را از دست می دهد. اما در کتابت، این دوره را می توان مثال زد زیرا هم نشانی از گذشته را دارد و هم نشانه های کتابت منسجم اواخر قاجار را می توان در آن یافت. از مهمترین آثار کتابتی این عصر؛ آثار کاتب السلطان شیرازی، مانند حافظ و مثنوی، قرآن اسدالله شیرازی، هزار و یک شب محمد حسین تهرانی و کلیات سعدی علی نقی شیرازی را نام برد که از آثار بی نظیر این دوره محسوب می شود.»( هاشمی نژاد، ۱۱۰، ۱۳۹۳ )
دوره دوم
از نیم قرن سیزدهم همزمان با حکومت محمد شاه ( ۱۲۵۰ تا ۱۲۶۴ ق) در این دوران در آثار برخی از خوشنویسان شیوهای نو در قلم نستعلیق را شاهد هستیم که هرچند تحولی اساسی نیست، اما تبدیل به سبکی ویژه می شود و نشان از خلاقیتی است که بالاترین سطح آن در آثار میرحسین ترک(وفات ۱۳۰۰ ق) و میرزا غلامرضا (وفات ۱۳۰۷ ق) دیده می شود.
در این دوران در آثار برخی از خوشنویسان شیوهای نو در قلم نستعلیق را شاهد هستیم که هر چند تحولی اساسی نیست، اما تبدیل به سبکی ویژه می شود و نشان از خلاقیتی است که بالاترین سطح آن در آثار میرحسین ترک(وفات ۱۳۰۰ ق) و میرزا غلامرضا (وفات ۱۳۰۷ ق) دیده میشود.
ویژگی سبکی این دوره گنده نویسی و نمایش قدرت قلم در حرکتی بی پروا و بی تکلف است. مختصات حروف در این سبک دستخوش تغییر می شود که در برخی از نمونه ها احساس عدم انسجام آزار دهنده است.» (هاشمی نژاد، ۱۳۹۳، ۱۱۵).
اوج این سبک در آثار میرحسین و میرزا غلام رضا، در شاکله کلی به انسجام نسبی می رسد. و ارزش های آن در سیاه مشق نویسی با توجه به عنصر حرکت و ترکیب بندی (کمپوزیسیون) به نمایش گذاشته می شود. از دیگر خوشنویسان این سبک، میرزا کاظم، میرزا عمو (ابراهیم طهرانی) و تا حدودی ملک محمد قزوینی را می توان نام برد. مهمترین قالب سبکی این دوره توجه به سیاه مشق نویسی است. قالبی کاملا هنری، که به نوعی تبلور هنر انتزاعی در خوشنویسی است مانند کارهای «سولاژ» با این تفاوت که سولاژ در یک آزادی نسبتا مطلق شکلی کار می کند، اما در سیاه مشق از یک انضباط قطعی به آزادی می رسد.
این نوشته برگرفته از مقاله (شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق) نوشته مریم شفیعی علویجه و آزاده محرابی می باشد.
این مقاله ادامه دارد…
علاقمندان و همراهان به این مطلب میتوانند بخش های بعدی را از لینک های زیر بخوانند:
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت اول)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت دوم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت سوم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت چهارم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت پنجم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت ششم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت هفتم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت نهم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت دهم)
کتاب روش جامع آموزش خط نستعلیق
تالیف و خط : اسماعیل نژاد فرد لرستانی
آموزش سطرنویسی، چلیپا نویسی، کتابت نویسی، قطعه نویسی
آشنایی با وسایل خوشنویسی و دیگر موارد مورد نیاز جهت آموزش خط
آموزش به شیوه خودآموز وبدون نیاز به استاد
