پیدایش وتکامل خط نستعلیق در گذر زمان
نستعلیق نویسان قرن ۱۰
میرعلی هروی متوفی ۰۹۵۱. ق: از اواسط قرن ۹ در شهر های بخارا هرات و مشهد فعالیت داشت است. میر علی در جوانی به دربار سلطان حسین میرزا بایقرا راه یافت و سخت مورد توجه سلطان و وزیر دانشمندش امیر علی شیر نوائی قرار گرفت. پس از فتح هرات توسط شاه اسماعیل صفوی میر علی تحت حمایت حبیب الله ساوجی که حاکم هرات بود قرار گرفت. در سال ۹۳۵ هجری قمری عبیدالله خان ازبک به هرات حمله کرد. جمعی از بزرگان و هنرمندان و ادبا از جمله میرعلی هروی را از هرات کوچ داد و وی را به معلمی فرزندش عبدالعزیز خان گماشت. (۲۰۱۱ -Encyclopaedia iranica ) میر علی مردی درویش مسلک و آزاده و وطن دوست بود از این مهاجرت اجباری به بخارا افسرده و دلگیر بود که زبان حالش را در قطعه ای از شعری که سروده و به خط زیبای خود نوشته است در مرقع گلشن کتابخانه سلطنتی موجود است.
عمری از مشق دو تا بود قدم همچون چنگ تا که خط من درویش بدین قانون شد
طالب من همه شاهان جهانند ولی چون گدایان جگر از بهر معیشت خون شد
سوخت از غصه درونم چه کنم چون سازم که مرا نیست از این شهر ره بیرون شد
این بلا بر سرم از حسن خط آمد امروز وه که خط سلسله پای من مجنون شد
(کتابخانه و موزه ملی ملک).
باباشاه اصفهانی ( ۱۵۸۷/ ۹۹۶ – ۸۸)
باباشاه اصفهانی ( بابا شاه عراقی) ملقب به رییس الرؤسا، از نستعلیق نویسان قرن دهم هجری است. در برخی تذکرهها او را شاگرد میر علی هروی دانسته اند. خطش را به پختگی و لطافت ستوده اند. گرایش باباشاه به کتابت بیش از قطعه نویسی بوده است. نسخه های متعددی از آثار ادبی فارسی را که به دست خط اوست در برخی از کتابخانه ها می توان یافت. مولف رساله آداب المشق است که به خطا به میرعماد نسبت داده اند. این رساله را محمد شفیع بر اساس نسخه محفوظ در کتابخانه دانشگاه پنجاب چاپ کرده است. (دانشنامه جهان اسلام)
علی رضا عباسی تبریزی ( سده ۱۰ هجری)
از خوشنویسان بزرگ دوره صفوی خصوصأ دوران شاه عباس اول است. مهمترین آثار وی کتیبه طلای ضریح مقدس حضرت رضا علیه السلام به خط نستعلیق که هم اکنون موزه آستان قدس قراردارد و کتیبه کمربندی گنبد طلای آن حضرت به خط ثلث است. شیوه وی در مقایسه با میرعماد از نرمش و لطافت بیشتری برخوردار است .کشیده ها نرمتر و کاسه و دایره به سمت چپ متمایل تر است ضمن اینکه همانند میرعماد از استحکام و استواری حروف و قدرت قلم بهره مند است.
میرعماد حسنی سیفی (۹۶۱ ق / ۱۵۵۴)
میرعماد در سال ۹۶۱ ق / ۱۵۵۴ دیده به جهان گشود. پدرش ابراهیم از سادات سیفی قزوین بود. وی پس از تحصیلات مقدماتی به محضر محمد حسین تبریزی راه یافت و رموز نستعلیق را از وی و همچنین آثار دل انگیز پیشینیان و معاصران آموخت. مکتب میر در دیار هند و عثمانی طرفداران بسیار یافت تا جایی که خط میرعماد را به عنوان نمونه اعلای نستعلیق برگزیدند. هنرمندان عثمانی از جمله: ولی الدین افندی و محمد اسعد الیساری و سید محمد دده زاده در زمره شاگردان غیر حضوری و ادامه دهندگانراه میر عماد درآمدند.
خوشنویسان قرن ۱۳ و ۱۴ ه. ق.
مهمترین خوشنویسان این دو قرن، بزرگانی چون؛ میرزا محمد شفیع شیرازی متخلص به وصال از شاعران نامی قرن دوازده هم است او در زمان سلطنت کریم خان زند در شیراز پا به عرصه وجود نهاد و علوم متداول زمان خویش را نزد دانشمندان آن دیار فرا گرفت و انواع خط را آموخت. هنگام دیدار فتحعلی شاه از شیراز ، وصال قرآنی را که با هفت نوع خط نوشته و تذهیب و تجلید آن هنر فراوانی به کار برده بود به شاه پیشکش کرد.
همچنین میرزا غلام رضا اصفهانی، میرزا محمدرضا کلهر خوشنویس کرمانشاهی دوره قاجار برای کاربردی نمودن خط و خوشنویسی تلاش بسیار نمود. تغییر دانگ قلم، نقطه، چاق نویسی و کاهش کشیدگی حروف برای کاربرد چاپ سنگی از شاخصه های هنر کاربردی اوست. کلهر یکی از تاثیرگذارترین هنرمندان در حفظ میراث فرهنگی نوشتاری ایرانیان است. یک خوشنویس ، تایپوگرافر و طراح با استعداد که توانست خط را با نیاز و سبک زندگی معاصر خود همگام تر سازد. اگر چه بخاطر مشکلات عدیدهای چاپ سنگی خیلی زود منسوخ شد اما تایپ فارسی بدون کلهر خوانایی ندارد. با توجه به اینکه آوردن نام تمامی هنرمندان خوشنویس در ادوار مختلف غیر ممکن است بر آن شدیم تا خط سیری از دوران ابداع و شروع خط نستعلیق تا قرن سیزدهم و چهاردهم هجری آورده تا شناخت نام هنرمندان خوشنویس سهل تر شود.
این نوشته برگرفته از مقاله (شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق) نوشته مریم شفیعی علویجه و آزاده محرابی می باشد.
این مقاله ادامه دارد…
علاقمندان و همراهان به این مطلب میتوانند بخش های بعدی را از لینک های زیر بخوانند:
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت اول)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت دوم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت سوم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت چهارم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت پنجم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت هفتم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت هشتم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت نهم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت دهم)
کتاب روش جامع آموزش خط نستعلیق
تالیف و خط : اسماعیل نژاد فرد لرستانی
آموزش سطرنویسی، چلیپا نویسی، کتابت نویسی، قطعه نویسی
آشنایی با وسایل خوشنویسی و دیگر موارد مورد نیاز جهت آموزش خط
آموزش به شیوه خودآموز وبدون نیاز به استاد
