پیدایش وتکامل خط نستعلیق در گذر زمان
زیبایی شناسی و تناسبات در خط نستعلیق
« الفبا رسانه پیام رسانی مکتوب و تصویر؛ زبان است. خوشحالی، شادی، آرامش، اضطراب و خشونت اجتماعی در شکل حروف، جذب و متجلی است.» (خان جانزاده، دامون، ۱۸، ۱۳۸۵)
در تاریخ ملل مختلف زیبایی خط و ظاهر زبان نوشتاری همیشه دارای ارزش بوده و تلاش هنرمندان برای ارائه هر چه زیباتر جلوه دادن خط، بر خلاقیت و ابداعات خود تاکید داشته اند. در ایران نیز، ادبیات و متون مقدس از ارزش و احترام خاصی برخوردار بوده است و این ارزش در چگونگی ثبت و ضبط منابع ادبی و مقدس وارد شده و جنبه زیبایی شناسی و فرم و ریخت نوشتار را تحت تاثیر خود قرار داده است.حروف و فرم هایی که امروزه به عنوان نوشتار فارسی می شناسیم در واقع ابداعات و خلاقیت هایی است که توسط هنرمندان دوران های تاریخی بر خط و نوشتار تاثیر گذاشته است، چه از نظر زیبایی، چه از نظر روان خوانی و چه از نظر ساده گرایی در نوشتار و همچنین تکثیر آن.
« به آن چه نوشته شده باشد نوشتار می گوییم به کلام دیگر مکتوب کردن و تبدیل کردن آنچه می گوییم یا می خواهیم بگوییم به کدهایی تصویری و قابل ثبت که سالیانی پس از ساخته شدن زبان اختراع شد.» (فزونی ، ۱۱۲۰۱۳۸۹)
به طور کلی سیر تحول قلم نستعلیق و دوره اوج آن را می توان با نستعلیق میرعماد حسنی در دو دهه ابتدای قرن یازدهم دانست. این دوره را می توان دوره تکامل قالب های اصلی این قلم و تکامل شاکله حروف و کرسی کلمات دانست میر عماد که از اساتید بزرگ نستعلیق نویسی است در آغاز از استاد خود «ملا محمد حسن تبریزی»(متوفی ۹۸۵ ق) تعلیم گرفت و بعد از شیوه «میر علی هروی» تقلید کرد و سپس آن را با شیوه «بابا شاه اصفهانی» بیامیخت و با دخالت ذوق هنری خود شیوه
تلفیقی) خاص خود را ظاهر ساخت. گرچه آثار خوشنویسان پیشین و نیز همزمان با میرعماد، تشابه هایی به آثار او دارند، اما وجود امتیازات و اختلافاتی از نظر زیبایی شناختی بصری، اندازه حروف و کلمات، میزان دور و سطح، ضعف و قوت و… در خط میر عماد، وی را در زمره برجسته ترین خوشنویسان نستعلیق، قرار داده و موجبات شکل گیری سبک میرعماد گردیده
است. سبکی که نستعلیق در آن تکمیل و تثبیت شده است. بنابراین خط میرعماد با آنکه از آثار قبل خود بهره های فراوان دارد، ولی دارای استقلال و ثبات شخصیت خاص خود است.
می توان نشانه های تصویری در سبک میر عماد این گونه تعریف کرد؛ دوایر گشاده تر و دامنه دارتر و فرم آن به گونه ای است که گودی در یک سوم آخر قرار گرفته و به صورت یک بیضی مورب قرار گرفته است. مدها و کشش ها بلند و به طور کامل و تا اندازه ۱۱ نقطه قلم و بعضی مواقع فراتر از ۱۱ نقطه است، به طوری که کشیده کامل شود. سرکج های کاف پیوسته و ضخیم تر می باشد. دندانه های حروف و کلمات واضح و مشخص تر است. آخر مدها سبکتر و نازک تر دیده می شود. چشم های (صاد و ضاد) گشاده تر نوشته می شود. نازکی حروف در زمان صعود و نزول دیده می شود. زیر صاد و ضاد و پشت عین وغین تمام قلم نوشته می شود. حروف د، ر، و ) بزرگتر و منبسط تر و به حالتی پر دور و بدون زاویه نوشته می شود. فاصله پیوند حروف که کلمات را می سازد (اتصالات نازکتر و متمایزتر می باشد. نقطه تمام و به صورت مربع کامل گذاشته می شود و براساس همین نقطه اندازه حروف و کلمات سنجیده می شود. عمل ردیف نویسی( پشت سر هم قرار گرفتن حروف و کلمات به صورت پیوسته) و فاصله های حروف و کلمات از هم بیشتر است. خلوت و جلوت بیشتر است و به تقسیم سواد و بیاض به طور متناسب توجه زیادی شده است. (تصویر ۱) (تصویر ۲)
(تصویر ۱) (تصویر ۲) دوایر گشاده تر و دامنه دارتر و فرم به گونه ای است که گودی در یک سوم آخر قرار گرفته و به صورت یک بیضی مورب قرارگرفته است.
این نوشته برگرفته از مقاله (شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق) نوشته مریم شفیعی علویجه و آزاده محرابی می باشد.
این مقاله ادامه دارد…
علاقمندان و همراهان به این مطلب میتوانند بخش های بعدی را از لینک های زیر بخوانند:
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت اول)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت دوم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت سوم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت چهارم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت پنجم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت ششم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت هشتم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت نهم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت دهم)
کتاب روش جامع آموزش خط نستعلیق
تالیف و خط : اسماعیل نژاد فرد لرستانی
آموزش سطرنویسی، چلیپا نویسی، کتابت نویسی، قطعه نویسی
آشنایی با وسایل خوشنویسی و دیگر موارد مورد نیاز جهت آموزش خط
آموزش به شیوه خودآموز وبدون نیاز به استاد
