پیدایش وتکامل خط نستعلیق در گذر زمان
دوره تیموری و وضعیت ایرانیان در این عصر
پس از استقرار مغولان و تیموریان علی الخصوص زمان تیمور، در عرصه حکومتی ایران، گرایش به هنر، علم و مذهب زیاد می شود که یکی از اصلی ترین دلایل آن به کارگیری دانشمندان و هنرمندان ایرانی در دربار حکومتی و خدماتی چون وزارت این افراد در عصر مغولان و تیموریان است.
ایرانیان کارگردانان عرصه مدیریت در حکومت ایلخانی و تیموری می شوند. همنشینی با دانشمندانی چون سید شریف جرجانی و سعدالدین تفتازانی و… نشانی است از به کارگیری دانشمندان و هنرمندان ایرانی در دربار تیمور و جانشینانش. برنامه ریزی در امور سیاسی و دینی و اقتصادی و ایجاد انجمن های مختلف علمی و فرهنگی و بهره گیری در پیشبرد اهداف حکومت، از عوامل موثر در اهمیت این دوره به ویژه در زمینه فرهنگ و هنر است. اغلب بزرگان و علمای ایرانی که در دربار حکام ایلخانی و تیموری بودند همه به نوعی در ذهن خود دارای کهن الگویی بوده اند برای بازگشت ایران به دوران شکوه ساسانی. از این روست که تلاش های بسیاری در تمامی عرصه های علمی و فرهنگی انجام داده اند.
از مهمترین عوامل شکوفایی هنر در عصر تیموری می توان به:
ثبات سیاسی و فرمانروایی طولانی مدت امیران تاثیر گذار تیموری از قبیل: تیمور به مدت ۳۶ سال، شاهرخ در طی ۴۳ سال و حسین بایقرا که ۳۸ سال حکومت کردند.
از دیگر عوامل، رونق اقتصادی و شرایط مساعد اقتصادی (ثروت انبوه که از راه غارت سرزمین های مورد حمله سرازیر شده بود و نظام گسترده داد و ستد و بازرگانی، آزادی مذهبی و احترام به علمای دین و رهبران گرایش های تصوف به سبب گرایش فرمانروایان تیموری به دین و حمایت از مشایخ و زاهدان و توجه به مسائل اعتقادی رو به فزونی رفت.
شکوفایی علوم و حمایت از دانشمندان و ساخت مدارس دینی و علمی نیز که به دلیل حمایت و تجلیل سران تیموری و تاسیس مدارس به فرمان شاهزادگان و فرمانروایان بوده است. از دیگر عوامل رشد فرهنگی در این دوران، وجود صاحب منصبان و درباریان هنرپرور همچون؛ فرزند ارشد شاهرخ، الغ بیگ که به یاری غیاث الدین کاشانی رصدخانه سمرقند را احداث کرد و بزرگترین شاهزاده هنر پرور و هنرمند این عهد میرزابایسنقر پسر شاهرخ که در زمینه نقاشی، شعر و خط ثلث در سطح استادی قرار داشت، که یکی از معروفترین آثار وی کتیبه هایمسجد گوهرشاد است و اجتماع بزرگی که از هنرمندان با فرهنگ ها و آداب و رسوم مختلف و متفاوت فرصت برای تعامل و تبادل اندیشه میان ایشان ایجاد شد، هر کدام با ارائه آثار خود، دیگران را از هنر خود متأثر می ساخت و آثار هنرمندان الگویی بود برای نسل بعدی.
برای مثال معماری مسجد جامع سمرقند الگویی برای مساجدی که بعد از آن بنا شده است. از بزرگان تیموری که تاثیر بسیاری بر گسترش فرهنگ و هنر به ویژه خوشنویسی در عصر تیموری داشتند؛ می توان از تیمور، شاهرخ، بایسنقر میرزا و سلطان حسین بایقرا و همچنین ابراهیم سلطان حاکم شیراز نام برد. دوره سلطان حسین اگر چه به لحاظ وسعت قلمرو وقدرت نظامی و نفوذ سیاسی از مابقی تیموریها باز ماند، اما از جهت رونق بازار هنر و ادب و صنایع و عمارات به مراتب از پیشینیان پیشی گرفت، او حامی بلامنازع علم و ادب و هنر بود و شهر هرات از این جهات در زمان او به اوج شکوفایی رسید و عمارات مختلفی از قبیل مسجد و مقبره و مدرسه و کتابخانه های بزرگ در آن شهر بنا نهاد. از خوش اقبالی های دوره سلطان حسین، وجود وزیر فاضل و کاردانی چون امیر علیشیر نوایی و در خصوص چهره های مهم و تاثیر گذار این دوره می توان از عبدالرحمن جامی و کمال الدین بهزاد و سلطان علی مشهدی و دو مورخ بزرگ میر خواند و خواندمیر نام برد. دوره فرمانروایی تیمور، ۷۷۱-۸۰۷هق. از این عصر می توان به عنوان یک امپراتوری قدرتمند با مرکزیت سمرقند یاد کرد، حدود ۳۶ سال توانست جنگ با اشرافیت زمین دار- نظامی غارتگر و استثمارگر در ایران را به پایان برساند و پس از آن جانشین وی، شاهرخ؛ توانست بخش اعظمی از این امپراتوری را حفظ کند. البته تراکم ثروتی که تیمور در سمرقند فراهم ساخته بود دلیلی بود بر آرامش منطقه و فروکش کردن جنگ های داخلی و ایجاد امنیت در سرار فلات ایران. برقراری امنیت در سراسر ایران در دوران تیمور و شاهرخ موجب شد تا راه های تجاری امن و آسوده گردد. اعطای زمین های بزرگ به شاهزادگان و امرای تابع و دست نشانده موجب شد تا اراضی زراعی و روستاها یک بار دیگر تحت نظارت مالکان به تولید محصولات زراعی مبادرت کنند، شهرها خصوصا در خراسان بزرگ مجددا آباد شدند و کارهای بزرگی در زمینه آبیاری صورت پذیرفت (رفیعی، ۶۱،۱۳۸۶ ).
هم چنین رونق شاهراه خراسان در این زمان نشانی از رشد اقتصادی در عصر تیموری است. تقریبا چهار دهه حکومت تیمور برای ایران، دور از غارت و وحشت و اضطراب و از هم گسیختگی نبود، با این وجود دوران جانشینانش اگر چه عاری از شورش نبوده است، اما ایرانیان و بخصوص مناطق شرقی ایران نسبتا در آرامش بودند و با علاقه ای که او و فرزندانش به آبادانی کشور و تربیت هنرمندان و رعایت حال رعیا داشتند، احوال اجتماعی ایران تقریبا به وضع سابق بازگشت و زندگی مادی در آن تجدید شد. در ایران تیموری، طبقات اجتماعی مانند ایران باستان و اروپای شرقی قرون وسطی نبوده است، یکی از تاثیرات عمده کیش اسلام در ایران، در واقع حذف طبقات بود. هر کس از هر نژاد و از هر صنف می توانست بوده است، یکی از تاثیرات عمده کیس اسلام در ایران، در واقع خلف طبقات بوک. هر کس ار هر تراک و ار هر صف می توانست به بالاترین درجات کشوری و لشکری و مذهبی نایل شود. اما بر حسب کیفیت زندگی و نوع مشغله ، می توان دو طبقه اصلی را در عصر تیموریان تمیز داد، یکی طبقه لشکری که اغلب از اقوام ساکن در ترکستان و ورارودان تشکیل می یافت و قواعد چنگیزی بر آنان جاری بود و دیگری طبقه زارع و پیشه ور که عامه مردم را شامل می شد. البته دو طبقه دیگر یعنی روحانیان و طبقه دیوانیان را نیز می توان به این دو طبقه افزود. در واقع تیموریان موجد واقعی احیاء نظام پیشه وری و اصناف و همچنین اعتلای بازرگانی و تجارت داخلی و خارجی در شهرهای مشرق ایران بودند. به تدریج این تحولات در عهد صفویه اقتصاد ایران به بالاترین سطح خود به لحاظ رشد نظام اصناف و بازرگانی نائل گردید.» (رفیعی، ۱۳۸۶، ۷۸). رفت و آمد گسترده دانشمندان و عالمان مذهبی و همچنین هنرمندان در دربار تیموری باعث رشد و تعالی هنر در این دوران بوده است.
این نوشته برگرفته از مقاله (شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق) نوشته مریم شفیعی علویجه و آزاده محرابی می باشد.
این مقاله ادامه دارد …
علاقمندان و همراهان به این مطلب میتوانند بخش های بعدی را از لینک های زیر بخوانند:
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت اول)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت سوم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت چهارم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت پنجم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت ششم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت هفتم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت هشتم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت نهم)
شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران و نقش آن بر پیدایش و تکامل خط نستعلیق(قسمت دهم)
کتاب روش جامع آموزش خط نستعلیق
تالیف و خط : اسماعیل نژاد فرد لرستانی
آموزش سطرنویسی، چلیپا نویسی، کتابت نویسی، قطعه نویسی
آشنایی با وسایل خوشنویسی و دیگر موارد مورد نیاز جهت آموزش خط
آموزش به شیوه خودآموز وبدون نیاز به استاد
