شناخت مضامین کتیبه های نگاشته شده بر سفال مینایی
در این نوشته، بخشی از مقاله مطالعه مضمونی کتیبه های سفال مینایی ایران در دوره میانی اسلامی (قسمت اول) بیان شده است ،شما باخواندن این مقاله می توانید اطلاعات مفیدی درمورد نگارگری وکتیبه نگاری کسب کنید.
چکیده
در اواخر قرن ۶ ه ق. با تلاش سفالگران ایرانی، علاوه بر ابداع و گسترش شیوه های جدید فنی و تزیین سفال های العابدار از قبیل مینایی و زرین فام، کتیبه نگاری نیز بر سفالینه نگاری افزوده شد و به عنوان صنعت تکمیلی در سفال دوره اسلامی مطرح گردید. علاوه بر آن، تنوع نقوش و ارتباط آن با ادبیات کهن ایران، سبب شکل گیری گسترده مفاهیم متعدد و متنوعی در سفال مینایی شد. خوانش کتیبه روی سفال های مینایی، سبب رمزگشایی آثار تاریخی و افزایش دانش امروز، نسبت به فرهنگ و تاریخ ایران می شود و از این منظر دارای اهمیت بالایی است. این پژوهش، با هدف شناخت مضامین کتیبه های نگاشته شده بر سفال مینایی انجام شده است. در این راستا، بیست و هفت نمونه سفال مینایی موجود در موزه های معتبر دنیا مورد خوانش قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نظر ماهیت، در زمره تحقیقات توصیفی، تاریخی به شمار می رود. مراحل انجام پژوهش بر پایه مطالعات کتابخانه ای و مطالعات بصری و خوانش کتیبه ها، استوار است. نتایج این پژوهش، سبب شناخت بهتر سفال مینایی به عنوان بستری از نگارش دوران میانی شد. در نهایت، مضامین سفال مینایی به سه گروه کلی مذهبی، تاریخی، ادبی، طبقه بندی شد. متن نگاشته شده بر این سفالها، برگرفته از مضمون های مذهبی چون، دعا، طلب آمرزش و سلامتی برای صاحب شی، احادیث، مضمون های تاریخی شامل اطلاعات در مورد سازنده اثر، سفالینه نگار، نگارنده کتیبه ها و سراینده اشعار، تاریخ ساخت شی، اتفاقات تاریخی واقعی و یا برگرفته از داستان های ادبیات کهن ایران، مضامین ادبی شامل اشعار متنوع حکمی و گاه عاشقانه.را شامل می شود. بدین گونه می توان اذعان کرد که سفال مینایی همچون سندی گویا، اطلاعات مفید تاریخی، اجتماعی و فرهنگی را در دوره میانی اسلامی، در اختیار پژوهشگران قرار میدهد. نکته حائز اهمیت اینکه این مضامین بر روی بشقاب، قدح و کاسه ها نگاشته شده اند و این نکته توجه هنرمندان سفالگر را در ساخت بستری مسطح و مناسب جهت نگارگری و کتیبه نگاری را نشان می دهد و شاید یکی از دلایل مهم انتخاب و علاقه بیشتر سفالگران به اینگونه فرم ها در ساخت سفال مینایی باشد.
مقدمه
سفال مینایی به گروهی از سرامیکهای خاص و تجملی با نقوش هندسی، گیاهی و پیکرهای با شیوه رو لعابی (نقاشی روی العاب سفید یا فیروزه ای اطلاق می شود که در مدت کوتاهی در دوران میانی اسلام (نیمه دوم قرن دوازدهم میلادی) به طور گسترده در ایران و به ندرت در دیگر کشورها منجمله سوریه و ترکیه رواج داشته است.این شیوه را می توان در انواع مختلف آثار از جمله، کاسه، بشقاب، ابریق، فنجان، پارچ، جای دوات و به ندرت کاشی مشاهده کرد (کونل، ۱۳۸۷: ۹۲) ولی سفالگران بیش از همه ساخت کاسه، قدح و بشقاب را ترجیح می دادند، کاسه ها اغلب با لبه صاف و بدنه کشیده و پایه حلقه ای ساخته می شدند. این گونه سفال، در بسیاری موارد شامل کتیبه هایی بر روی سطوح داخلی و یا خارجی است، پژوهشگران استدلال می کنند که سبک و تصاویر سفالهای مینایی، منعکس کننده هنر نگارگری و الهام گرفته از نسخ خطی اسلامی و حتی نقاشی دیواری آن دوره نیز هست که امروز نشانه ها و شواهد زیادی از آن را در اختیار نداریم (۱۹۶ :۱۹۷۶ ,Grube ؛ پاکباز، ۱۳۷۹: ۵۵). کتیبه های نگاشته شده روی ظروف مینایی، یا دورتادور دیواره داخلی و خارجی ظروف نوشته می شدند و یا در زیر تصاویر در داخل ظرف نقش می بستند. کتیبه سفالهای مینایی از لحاظ تاریخی، اجتماعی و انتقال فرهنگی اهمیت زیادی داشتند. سفالینه نگاران با نگارش نام هنرمند و تاریخ خلق اثر، گامی بزرگ در تاریخ هنر اسلامی برداشته و آثاری ماندگار تولید کردند که امروز در حیطه تاریخ سفال و نقاشی دوره اسلامی به عنوان اسناد معتبر و با ارزش تاریخی مطرح می شود. نگارش کتیبه در اواخر دوره سلجوقی و اوایل خوارزمشاهی که احتمالا بازتابی از کتیبه نگاری روی سفال های دوره سامانی در دو سده قبل از آن بوده است، به عنوان یک گرایش هنری متمایز به کار رفته و ظاهرا بسیار مورد توجه سفالینه نگاران قرار گرفته است. با این تفاوت که محتوای کتیبه ها دچار تغییر گشته و از اندرزها و کلمات قصار دوره سامانی، به شعرهای عاشقانه و رباعیاتی تبدیل شده که در برخی موارد از ذهن نگارنده کتیبه و سفالگر سرچشمه گرفته است ,Blair).2008: 167-168)در این پژوهش مضمون کتیبه ها و دسته بندی آنها در سفال مینایی مورد توجه قرار گرفته است. با بررسی نگارندگان مشخص شد که تاکنون پژوهش در زمینه خوانش متن سفال مینایی توسط واتسون با محوریت شناخت ابوزید کاشانی و معرفی تعدادی از سفالهای مینایی ساخت وی که دارای تاریخ بوده انجام شده است. با این وجود، سفال های مینایی موجود تاریخ دار و رقم دار در یک منبع جامع گردآوری نشده است و از آنجا که نپرداختن به سفال مینایی بویژه از جنبه تاریخی، فقدان بزرگی را در مورد تاریخ سرامیک ایران و همچنین نقاشی اسلامی این دوره (در بستری متفاوت از کاغذ و روی زمینه سفال مینایی) به وجود آورده است، پژوهش حاضر یکی از نخستین مواردی است که به بحث و تحقیق پیرامون شناخت این آثار همراه با تجزیه و تحلیل مضامین تاریخی کتیبه ها می پردازد.
این نوشته برگرفته از مقاله (مطالعه مضمونی کتیبه های سفال مینایی ایران در دوره میانی اسلامی) نوشته ملیکا یزدانی و فرهاد خسروی بیژائم می باشد.
این مقاله ادامه دارد…
علاقمندان و همراهان به این مطلب میتوانند بخش های بعدی را از لینک های زیر بخوانند:
مطالعه مضمونی کتیبه های سفال مینایی ایران در دوره میانی اسلامی (قسمت دوم )
مطالعه مضمونی کتیبه های سفال مینایی ایران در دوره میانی اسلامی (قسمت سوم )
مطالعه مضمونی کتیبه های سفال مینایی ایران در دوره میانی اسلامی (قسمت چهارم )
مطالعه مضمونی کتیبه های سفال مینایی ایران در دوره میانی اسلامی (قسمت پنجم )
مطالعه مضمونی کتیبه های سفال مینایی ایران در دوره میانی اسلامی (قسمت ششم)
مطالعه مضمونی کتیبه های سفال مینایی ایران در دوره میانی اسلامی (قسمت هفتم)
مطالعه مضمونی کتیبه های سفال مینایی ایران در دوره میانی اسلامی (قسمت هشتم)
مقالات تخصصی خط و کتابت
شامل مقالات تخصصی خط و کتابت ۱ و ۲
مجموعه کرونولوژی خوشنویسی ایرانی
نوشته:دکتر حمیدرضا قلیچ خانی
