کتابت و چاپ و انتشار قرآن کریم

کتابت و چاپ و انتشار قرآن کریم

کتابت و چاپ و انتشار قرآن کریم از زبان حسن تفکری رئیس سازمان دارالقرآن کریم.

این بار در میان گفت گو هایی که با بزرگان و هنرمندان کشورمان انجام میدهیم به انجام گفت و گویی توفیق یافتیم که قطعا در نزد همگان به ویژه جامعه بزرگ خوشنویسی و کاتبان قرآن کریم جذاب و مفید خواهد بود، زیرا در قبال پرسش هایی که در حضور حسن تفکری مدیر کل این سازمان مطرح شد پاسخ هایی دریافت کردیم که مبین چگونگی کتابت چاپ و انتشار قرآن کریم است.

ضمن تشکر از این مسئول، حاصل این مصاحبه را به شرح زیر میخوانید.

لطفا بنا به میل خود باب گفتگو را بگشایید.

انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون

مصطفی را وعدا داد الطاف حق 

گر بمیری تو نمیرد این سبق

من کتاب و معجزت را دافعم

بیش کم کن را زقرآن مانعم

کس نتاند بیش کم کردن درو

تو به من از حافظی دیگر مجو

مفهوم و مضمون آیه ای که قرائت کردم چه خوب و زیبا توسط حضرت مولانا به رشته نظم کشیده شده که من حیفم آمد از این شعر بگذرم.

بنده حسن تفکری هستم، خداوند را شاکر و سپاسگذارم که توفیق عنایت فرمود تا در خدمت قرآن عظیم که بالاترین معجزات است، باشم در این مسیر به حمد الله هم در قرائت قرآن و هم در نظارت بر چاپ و نشر آن سابقه ای حدود 35 ساله دارم که امیدوارم مورد قبول حضرت سبحان جل و علا قرار بگیرد.

برای آشنایی بیشتر همگان قدری از سازمان دارالقرآن کریم سخن بگویید.

سازمان دارالقرآن کریم از سال 1361 فعالیت خودش را در سازمان تبلیغات اسلامی آغاز و به حمد الله منشا بسیاری از حرکات قرآنی و برنامه هایی که هم اکنون در سراسر میهن عزیزمان جاری و ساری است، بوده است در کنار فعالیت های مهم آموزشی و پژوهشی و دیگر برنامه ها، یکی از وظایف مهم و خطیر سازمان، نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم است که از سال 1364 شروع شده و تاکنون نیز ادامه دارد بنده توفیق خدمت در این اداره کل را دارم، ذکر این نکته هم ضروری است که در سال 1382 با رویکرد جدید سازمان تبلیغات اسلامی و به برنامه های قرآنی، جایگاه تشکیلاتی دارالقرآن کریم از اداره کل  و سازمان ارتقا یافت و برنامه های سازمان نیز در سطح وسیع تری انجام میگردد.

درباره نوع کتابت و نوشتار قرآن کریم در ایران توضیحاتی بفرمایید.

ایرانیان نقش بسزایی در کتابت و چاپ و انتشار قرآن کریم از قرون گذشته تاکنون داشته و دارند که در این مجال نمیتوان به آنها حتی اشاره ای کوتاه کرد اما همین اندازه بگویم که مبدا «اقلام سته»مانند نسخ، ریحان و ثلث و… یک ایرانی از مردم فارس بود که در واقع تحول شگرفی در کتابت قرآن نیز ایجاد کرد.

 قرآن های بسیاری که در موزه ها و… موجود است نشان دهنده همین موضوع است و این را هم بگویم که ایرانیان در علامت گذاری قرآن شیوه خاصی را از قدیم اعمال میکردند، که به شیوه ایرانیان معروف است .

ما در حوضه کتابت قرآن کریم مدام با واژه «رسم الاملاء» موجه میشویم. لطفا در این خصوص صحبت کنید.

«رسم الاملاء» در واقع نگارش کلمات مطابق با تلفظ است مانند: العالمین. البته مانند هر زبان دیگری در زبان عربی نیز کلماتی وجود دارد که مطابق با تلفظ نیست ولی رسم الاملاء کلمه به همانگونه است مانند «موسی»

ما معتقدیم کتاب قرآن باید همانند قرآن های موجود در ایران و هزاران قرآن موجود در موزه های سایر مراکزی که قرآن های نفیس قدیمی در آنها نگهداری میشود، باشد زیرا رسم الخط قرآن توفیقی نیست و قرائت و آموزش این قرآن ها بسیار آسان تر و سهل تر است.

ذکر این نکته را هم ضروری میدانم که در برخی از کشور ها قرآن ها بر اساس رسم المصحف (منظور نگارش بوده که مصاحف عثمانی نوشته است) میباشد مثلا العالمین به صورت العلمین و هزاران کلمه که صعوبت در یادگیری و قرائت را در پی دارد و البته در همین کشور ها نیز سابقه این گونه نگارش به حدود 100 سال قبل برمیگردد و قبل از آن قرآن ها بر اساس رسم المصحف نبوده و این نکته را هم بگویم که قائلین به الزام رعایت رسم المصحف در قرآن ها دلایل محکمی ندارند و بیشتر تبعیت از گذشتگان را به مصلحت میدانند و بسیاری از آنها هم قائل به توفیقی بودن رسم الخط قرآن نیستند..

نظرتان در مورد روش خطاطی معروف به شیوه عثمان طه چیست؟

خوشنویس سوری عثمان طه تاکنون 5 قرآن کتابت کرد که از نظر زیبایی خط و نظم صفحات و صفحه بندی و ختم به آیه بودن، قرآن های خوبی هستند اما لحاظ کردن برخی قواعد تجویدی و همچنین رسم المصحف، باعث شده است که قرائت آن برای عموم مشکل باشد.

جنابعالی در حوزه پردامنه و با اهمیت چاپ قرآن کریم تالیفاتی نیز دارید لطفا آثارتان را نام ببرید.

خداوند توفیق داده که در این مسیر تالیفاتی داشته ام که در حال حاضر دو مورد چاپ شده است. یکی «پژوهشی در رسم المصحف و شیوه های علامت گذاری در قرآن کریم» و دیگری «راهنمای ناشرین قرآن کریم».

برای کسانی که قصد نوشتن و کتابت قرآن کریم دارند. چه توصیه ای دارید؟

توصیه من آن است که حتما نمونه چند صفحه اول از فرآنی که قصد کتابت آن را دارند به سازمان دارالقران الکریم به نشانی تهران میدان امام حسین (ع) خیابان خواجه نصیر الدین طوسی شماره 85 ارسال کنند تا راهنمایی های لازم را به آنها ارائه دهیم و یا با تلفن 02177502444 تماس بگیرند.

ضمنا یکی از تالیفات بنده هنوز به اتمام نرسیده، راهنمایی خطاطان است که ان شا الله پس از چاپ خواهد شد.

آیا برای حفظ و نگهداری کلیه قرآن های چاپ شده در سطح داخلی و بین المللی، مرکز و یا کتابخانه و یا سایتی وجود دارد که به عنوان مرجعی مورد توجه و بهره برداری علاقه مندان قرار گیرد.

در سازمان دارالقرآن آرشیو کم نظیری از قرآن های چاپ شده وجود دارد.

الزام و کتابت و چاپ و انتشار قرآن کریم به خط و زبان عربی چه اندازه است؟

ما اعتقاد داریم قرآن همانگونه که نازل شده معجزه میباشد و آیات مختلفی بیان شده است که «انا انزلناه قرآناً‌ عربیاً» لذا ترجمه ان به زبان های دیگر نمیتواند جایگزین قرآن باشدو هیچ مترجمی هم ادعا ندارد ترجمه او عین قرآن است و حتی برخی از علماء ترجمه قرآن را غیر ممکن میدانند بنابر این قرآن حتما باید به زبان عربی نوشته شود.

به طور کلی خوشنویسی و خطاطی در کتابت قرآن کریم چه جایگاهی دارد؟

جایگاه بسیار والایی دارد و لازم است قرآن با بهترین خطوط نوشته شود تا شان قرآن حفظ شود و این را هم بگویم که قرآن و کتابت قرآن در ارتقای هنر خوشنویسی نقش بی بدیلی داشته است.

آیا سازمان کتابت قرآن کریم به خط خوش الزامی میداند یا خیر؟ 

بله بسیار اتفاق افتاده است که اشخاصی با خطی نازل قرآن نوشته اند و ما اجازه چاپ برای آنها صادر نکرده ایم در واقع درجه و عیار خط خوشنویسان باید از یک حداقلی برخوردار باشد تا اجازه چاپ داده شود. مخصوصا برای قرآن های کامل. البته برای اجزاء و سوره های قرآن که بعضا تحت عنوان 11 سوره، جزء سی ام یا ختم انعام نوشته میشوند، خیلی سخت گیری نمیشود.

جنابعالی در یک محفل قرآنی باشکوه و ارائه ارقامی که بسیار جالب و شنیدنی بود پرداختید که نشان از دقت کار دارد از آن نمونه ها برایمان بگویید.

از بدو تاسیس اداره کل نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم برای حدود 130 میلیون جلد قرآن مجوز چاپ صادر شده و طی این مدت 288/595 جزء قرآن تصحیح شده که از این قرآن ها بیش از 200 هزار غلط و اشکال گرفته شده که پس از اصلاح کامل برای انها اجازه چاپ داده شده است.

ضمنا از میان حدود 620 داوطلب حدوداً 100 نفر بر اساس ملاک های تعیین شده اند که برای آنها آموزش های ویژه گذاشته شده تا توان علمی و عملی تصحیح مصاحف را داشته باشند..

نام چند تن از کاتبان بزرگ قرآن کریم را بیان فرمایید.

 میتوانم بگویم اولین کاتب و جامع قرآن حضرت علی (ع) بوده و ائمه اطهار علیهم السلام نیز نسخه هایی که منسوب به آنان است در موزه ها وجود دارد.

اما از ابن بواب و یاقوت مستعصمی در قرن های چهارم و هفتم بزرگانی چون میرزا احمد نیریزی، علی عسگر ارسنجانی، تبریزی، یزدی، وصال شیرازی (همان شاعر معروف) در قرون گذشته میتوان نام برد و از متاخرین نیز طاهر خوشنویس، عباس مصباح زاده، محمود اشرفی تبریزی، حست هریسی و … را میتوان نام برد.

ضمنا از خطاطان غیر ایرانی که قلم  قرص و خوبی داشتند نیز میتوان از عثمان طه مصطفی نظیف، امین الرشدی، حامد الامدی و … نام برد.

جایگاه خوشنویسی کتابت و چاپ و انتشار قرآن کریم در ایران نسبت سایر کشور های جهان چگونه است؟

قرآن های چاپ ایران از نظر تنوع خطوط و تذهیب بی نظیر هستند و از نظر چاپ و صحافی هم در جایگاه خوبی قرار دارند. البته صنعت چاپ در بعضی از کشور های اسلامی پیشرفته تر است بنابر این چاپ قرآن های آنان از این نظر مطلوب است.

منبع کتابت و چاپ و انتشار قرآن کریم: نشریه کلک دیرین

آموزش خوشنویسی لوح گسترش